Jan Somer en de gasfabriek Coevorden (2024)

Wolter Brinkman was tot zijn dood - hij overleed in Groningenop 26 september 1898 - eigenaar en exploitant van de gasfabriekin Coevorden. Zijn erven veilen op 11 februari 1899 de gasfabriekte Coevorden met erf, gashouders, gasleidingen, buizennet,machinerieën, toestellen enz. plus de concessie om alsalleen verkoper de straten en stadsgebouwen van Coevorden doormiddel van gas te verlichten. Deze concessie is geldig tot 1 mei1903. Daarnaast wordt geveild een woonhuis met schuur, erf opengrond naast en ten zuiden van het vorig perceel.
De concessie houdt in dat de houder het volstrekte en uitsluitendrecht heeft om de straten en stadsgebouwen van Coevorden doormiddel van Gas te verlichten voor 2 cent per uur branden van elkelantaarn en gasverlichting aan de gemeentegebouwen en aanparticulieren moet worden geleverd voor hoogstens 10 cent perkubieke meter en dat bij niet vernieuwing van het contract hetgasbedrijf aan de gemeente moet worden overgedragen voor een doordrie deskundigen vast te stellen prijs.
Jan Scholte, molenaar te Coevorden, wonende op de Loo, biedt opdeze eerste veiling namens Jan Somer, koperslager uit Assen, voorhet eerste perceel, de gasfabriek f 2100,00 en voor perceel 2 hetwoonhuis enz. f 895,00. Bij de tweede veiling op 25 februari 1899wordt aan Jan Somer als hoogste bieder de percelenéén en twee toegewezen voor een totaal bedrag van f3326,50 plus f 517,00 voor de aanwezige voorraad steenkool, f75,00 voor de voorraad co*kes en f 20,00 voor de voorraad teer enkalk.
Voor de aankoop van deze onderneming moet Jan Somer geld lenen enhij verklaart op 25 september 1899 dat hij Jan Somer, koperslagerte Assen schuldig is een som van f 6000,00 aan de NationaleHypotheekbank te Amsterdam. Deze schuld is een lening vanaf 15november 1899 in zes jaar wordt afgelost. Rente 4% enadministratie kosten 0,25%. Tot zekerheid en waarborg van debetaling van de hoofdschuld, rente en administratiekosten vestigtJan Somer een hypotheek op e navolgende hem in volle eigendomtoebehorende goederen als:
1. een huis met werkplaats en erf aan de Nieuwe Huizen te Assen,kadastraal aldaar bekend in sectie I nummer 3291 groot 2 are en28 ca.
2. een huis waarin drie woningen met tuin aan het NoordWillemskanaal Assen, kadastraal in de gemeente Assen bekendsectie I de nummers 3810, 3811 en 3812 alle als huis en erf en detuin kadastraal bekend in sectie I nummer 3813, totale grootte 6are en 21 ca.
3. een huis waarin twee woningen aan de Veenestraat te Assen enaldaar kadastraal bekend in sectie I nummer 3864 huis groot 34 caen sectie I nummer 5048 huis en erf groot 2 are en 29 ca.
Daarnaast heeft hij kapitaal nodig om te investeren en op 3november 1899 verklaart Jan Somer schuldig te zijn een bedrag vanf 2000,00 aan Geertien Schierbeek, weduwe van Roelof Nijenbanningen Albert Nijenbanning, beide landbouwers te Gramsbergen. Dezeschuld is een lening waarvoor 4½ % rente moet wordenbetaald en wel per 1 mei en 1 november. Tot meerdere zekerheidvoor deze geldlening verklaart Jan Somer een hypotheek tevestigen op:
de gasfabriek te Coevorden met erf, gashouders, gasleidingen,buizennet, machinerieën, toestellen, straatlantaarns,branders, werktuigen en al hetgeen daartoe feitelijk als doorbestemming behoort, speciaal ook de concessie aan de fabriek entot exploitatie daarvan verbonden ingevolge de overeenkomst methet gemeentebestuur van Coevorden, zijnde het gebouw en annexis,kadastraal bekend in de gemeente Coevorden in sectie D ondernummer 898, groot 2 aren 74 ca.
een woonhuis met schuur, erf en open grond naast en ten zuidenvan vorig perceel, kadastraal bekend in de gemeente Coevorden insectie D nummer 1380, groot 6 aren 32 ca. welke goederen niet methypotheken ten zijne laste zijn bezwaard en hem in vollen envrijen eigendom toebehoren ingevolge een koop in publieke veilingvolgens akte den 25 februari 1899 voor de ondergetekenden notarisgepasseerd.
Dat er tegen overname van de gasfabriek door particulieren ookbezwaren bestonden blijkt uit gevonden correspondentie in hetdesbetreffende dossier in het Stadsarchief van Coevorden. In eenbrief van februari 1899 schrijft een tweetal adviseurs uit Almeloen Zwolle aan Burgemeester en Wethouders van de gemeenteCoevorden dat zij aanbevelen de gasfabriek niet langer in handenvan particulieren te laten daar en de gemeente en de burgerij,onvoldoende waarborg kunnen krijgen voor een goede en geregeldegasverlichting. Een strenge concessie zou een voor de gemeente teduur contract opleveren en zou voor de burgerij een dureverlichting ten gevolge hebben. Alleen onder beheer der gemeenteis het mogelijk de burgerij van goed gas te voorzien.
Mochten deze bezwaren bij Jan Somer al bekend zijn geweest, hetheeft hem er in ieder geval niet van weerhouden de gasfabriek tekopen. De gekochte concessie liep tot 1 mei 1903 echter hierinwas vastgesteld dat er tijdens de looptijd geen prijsverhogingenmochten worden doorgevoerd. De looptijd van het contract bedroeg10 jaar en was dus opgesteld in 1893. En in tien jaar kan er veelgebeuren als het om prijzen van grondstoffen e.d. gaat.
Bij de onderhandelingen met de gemeente over de verlenging van deconcessie laat Jan Somer zich bijstaan door de directeur van deGasfabriek in Assen. Deze schrijft een brief aan Burgemeester enWethouders van Coevorden. Hij meldt daarin dat hij als deskundigeJan Somer terzijde staat bij een eventuele verbouwing van degasfabriek en zijn aanvraag om een concessie verlenging voorverlichting in de gemeente Coevorden. Hij meldt verder dat hijmet één van de adviseurs van de gemeente, de heerNoordhoff, een gesprek heeft gehad. Tijdens dit onderhoud isgebleken dat een bespreking van enige artikelen in bijzijn vanallen noodzakelijk is om een spoedige en voor beide partijenbevredigende oplossing te krijgen.
Zijn vraag aan het college is dan ook een dergelijke vergaderingte beleggen waarin zowel Jan Somer als hij zullen wordengehoord.
Dat één en ander tot resultaten heeft geleid kanworden afgeleid uit een verzoek van Jan Somer en zijn zoon GerritJan Somer gedaan in januari 1900 aan de gemeenteraad vanCoevorden. De vraag is of naast Jan Somer ook Gerrit Jan en zijnrechtverkrijgenden als concessionaris kan worden opgenomen in hetcontract met de gemeente. Ik laat de inhoud van de brief hiervolgen mede vanwege de plechtige en onderdanig stijl van debrief, hetgeen overigens gebruikelijk was in die tijd.

Edelachtbare heren! Geven eerbiedig te kennen deondergetekenden Jan Somer en zijn zoon Gerrit Jan Somer, deeerste wonende te Assen, de tweede wonende te Coevorden; dat doorhet Gemeentebestuur te Coevorden aan Jan Somer voornoemdconcessie is verleend tot het drijven van de Gasfabriek aldaar;dat de concessionaris daarin wordt bijgestaan door zijn nogminderjarige zoon Gerrit Jan Somer voornoemd; dat laatstgenoemdebij beschikking van den Kantonrechter te Assen dd 3 januari jl. -hierbij ter inzage overlegd - handlichting is verleend tot hetsluiten van alle verbintenissen betrekkelijk het exploiteren enzo der Gasfabriek; dat, nu de handlichting is verleend, zij ookgaarne zouden wensen dat de concessie ook ten name van Gerrit JanSomer werd gesteld, daar hij alsdan als mede concessionaris kanoptreden bij gebreke waarvan eventueel moeilijkheden zoudenkunnen ontstaan; redenen waarom zij de vrijheid nemen UEdelachtbaren beleefd te verzoeken om de concessie in dien zin tewillen wijzigen, dat ze worden verleend in plaatst van Jan Someralleen - aan Jan Somer en zijn zoon Gerrit Jan Somer of hunrechtverkrijgenden.

De handlichting waarover in dit schrijven sprake is werpt eenbijzonder licht over de situatie in het gezin Jan Somer. Uit hetvonnis van 3 januari 1900 neem ik het volgende over:
Gehoord de vader en de vier naaste bloed- of aanverwanten van denverzoeker (= Gerrit Jan) omtrent het bij voormeld rekwest gedaanverzoek, te weten:
1. Jan Somer, koperslager, wonende te Assen, vader;
2. Johannes Jacobus Somer, zonder beroep, wonende te Assen, oomvan vaderszijde;
3. Roelof Somer, 1e Commies ter Secretarie der gemeente Assen,wonende te Assen, oom van vaderszijde;
4. Gerke Somer, koperslager, wonende te Assen, broeder;
5. Geert Strating, predikant, wonende te Gasselternijveen,gemeente Gasselte, aangehuwde broeder, verschijnende bij zijnmondeling gemachtigde Willem Beekman, deurwaarder, wonende teAssen,
welke met uitzondering van sub 4 gemelde bloedverwant GerkeSomer, koperslager, wonende te Assen, éénparighebben verklaard van oordeel te zijn dat de ten rekwest gevraagdehandlichting behoort te worden verleend, hebbende gemelde GerkeSomer als zijn mening uitgesproken dat de rekwestrant te jong isen te onbekwaam voor gasfitter en niet berekend voor koopman alsgeen opleiding gehad hebbende en hij op die grond tegen deinwilliging van het gedaan verzoek is.

De kantonrechter spreekt uit dat hetverzoek om handlichting wordt ingewilligd. Hieronder volgthetgeen op grond van de verplichte openbaarmaking in de krantwerd bekendgemaakt door de griffier mr. N. Pelinck van hetKantongerecht Assen is. Hieruit blijkt wat de werkelijke inhoudvan de handlichting is.
De griffier bij het kantongerecht te Assen maakt bij dezenbekend, dat bij beschikking van den kantonrechter te Assen vanden derden januari 1900 aan GERRIT JAN SOMER, wonende te Assen,verblijvende te Coevorden, minderjarige zoon van JAN SOMER enJOHANNA JACOBA van BARRELO, beide wonende te Assen, is verleendHANDLICHTING tot het sluiten van alle verbintenissen betrekkelijkhet exploiteren van ene Gasfabriek te Coevorden, het drijven vanhandel in aanverwante artikelen en het uitoefenen van het beroepvan Gasfitter, met het recht grondstoffen en materialen in tekopen en te verkopen, betalingen te doen, gelden in ontvangst tenemen, daarvan te kwiteren, over de inkomsten te beschikken,concessies aan te gaan, speciaal met de gemeente Coevorden overde levering van gas aan die Gemeente, aannemingen te doen en overte dragen, contracten van diensten en werkverrichtingen tesluiten en alles te doen hetgeen voor de uitoefening vanéén en ander noodzakelijk is, behoudens deuitzondering bedoeld in het laatste gedeelte van het 2e lid vanhet gewijzigde artikel 484 van het Burgerlijk Wetboek. Na dezekleine excursie weer terug naar het verzoek aan de gemeenteCoevorden om Gerrit Jan Somer als mede concessionaris op tenemen. Hierop wordt door de Gemeenteraad van Coevorden in haarvergadering van 6 februari 1900 in positieve zin beslist.
Kort daarop in april 1900 richten Jan Somer en zijn zoon zichopnieuw tot de raad van de gemeente Coevorden. Zij zien zichgenoodzaakt vanwege de enorme stijging der steenkolen prijzen degasprijs te verhogen. Zij willen de gasprijs verhogen tot 10 centper kubiek meter en voor het branden van de gaslantaarns de prijsstellen op 2¼ cent voor ieder uur branden en wel metingang van 1 juni 1900.
Zij spreken de hoop uit dat de verhoging slechts tijdelijk zalzijn en zullen de prijs direct verlagen wanneer de prijs van desteenkolen zal dalen.
In de raadsvergadering van 15 mei 1900 besluit de raad naaraanleiding van dit verzoek om de gasprijs voor particulieren teverhogen van 8 cent naar 9 cent en voor de straatlantaarns van1¾ cent naar 2 cent per uur.
Gerrit Jan Somer was directeur van de gasfabriek en zijn vaderJan Somer bleef als koperslager in Assen zijn bedrijf uitoefenen.Daarnaast werkte nog bij de gasfabriek in Coevorden als fitter deAssenaar de heer G. Jobing. Nadat de fabriek werd verkocht - zieonder - is hij vertrokken naar Vlaardingen en werd in 1907 totbaas fitter aan de gemeente gasfabriek te Huizen benoemd.

Dan komt Jan Somer in oktober 1900 te overlijden. Na deboedelscheiding verkopen Johanna Jacoba van Barrelo en Gerrit JanSomer de gasfabriek en toebehoren te Coevorden op 22 februari1902. De akte begint aldus:
"Verkopers zijn Johanna Jacoba van Barrelo, koopvrouw, wonende teAssen en Gerrit Jan Somer, gasfabrikant te Coevorden, ten dezemeewerkende tot de voorgenomen verkopen voor zover mede aanspraakhebbende op de concessie aan het te verkopen goed.
De koper van de gasfabriek met toebehoren zal verplicht zijn bijde aankoop over te nemen:
1. de gasmeters die in verschillende woningen in Coevorden ingebruik zijn, te weten 140 voor f 1100,00;
2. de gaslantaarns, branders en ander materiaal voor destraatverlichting voor f 600,00 de zogenaamde losse inventarisvan de fabriek, snel snij-ijzers, pijpen, bankschroevenkoperslagers gereedschap enz. voor f 250,00;
3. voorraad steenkolen, co*kes, gaskalk, teer enz voor een prijste bepalen op de dag van de overname."
Perceel één bestaande uit de gasfabriek enz.kadastraal bekend in de gemeente Coevorden sectie D 1556, groot 7aren en 8 ca wordt gekocht voor de prijs van f 4425,00 door deheer Joan Anthonius Joseph Trip voor zich en als mondelinggemachtigde van de heren Theodoor Thijssen, tailleur en SalomonJoël Vos, koopman allen te Coevorden.
Het perceel twee bestaande uit een woning, schuur en bijgelegengrond kadastraal bekend in Coevorden sectie D 1555 groot 1 are en50 ca. brengt op f 2000,00 en is gekocht door de heer HendrikWeggeman van Tarel, grondeigenaar wonende te Coevorden.
In de telefoongids van 1915 van Coevorden staat o.a. vermeld eenTh. Thijssen, Confectiemagazijn Gasfabriek, Bentheimerstraat eneen S. Vos Jzn. aan de Stationstraat die koopman is.

Omdat Gerrit Jan een belangrijke rol heeft gespeeld alsdirecteur en gasfabrikant volgen hier voor zover bekend meergegevens over hem.
Hij is geboren op 28 november 1881 in Assen en overleed na eenlangdurige ziekte op 10 augustus 1919 in Baarn, 37 jaar oud.Gerrit Jan trouwde met Petronella van der Meij.
Petronella is geboren in 1888 in Lisse en overleed op 9 september1930 in Wassenaar, 42 jaar oud. zij hadden 1 dochtertje JohannaJacoba Somer.

Na de lagere school gaat Gerrit Jan in 1895 naar het Gymnasium inAssen. In 1898 wordt hij bevorderd naar de 3e klas. Tijdens hetschooljaar 1898/1899 gaat hij naar Coevorden en wordt daargasfabrikant. Nog geen 18 jaar oud.
Hij verblijft van 10 maart 1899 tot 8 april 1902 in Coevorden enkomt dan terug in Assen. Hij geeft op als beroepgasfabrikant.
Uit een bericht in de PDAC van 19 augustus 1902 onder Assenblijkt dat hij tot tijdelijk opzichter is benoemd bij deGemeentelijke gas- en waterleiding te Winschoten.
Dan gaat hij op 6 januari 1904 naar Groningen. Hij gaat daarwerken in de gasfabriek van Groningen en wordt daar eersteopzichter. Vervolgens solliciteert hij naar de functie vandirecteur van de nieuw te stichten gasfabriek in Lisse en komtvoor op de voordracht. In dit zelfde bericht wordt vermeld "datonder leiding van de heer Somer zaterdag de Gasfabriek teLeeuwarderadeel werd geopend en in bedrijf gesteld. Een kleinemaand later wordt vermeld dat de heer G. J. Somer, vroeger teAssen, eerste opzichter aan de gasfabriek alhier (=Groningen),heden door de gemeenteraad van Lisse is benoemd tot directeur vande op te richten gasfabriek aldaar. De bouw van die fabriek isaanbesteed voor f 1068978,00. De heer Somer wordt belast met deleiding van de bouw en zal daarom reeds op 2 april a.s. infunctie treden."
Uit opgevraagde informatie van de Gemeente Lisse blijkt dat hijaldaar als directeur van de gasfabriek te Lisse per 1 november1913 ontslag heeft genomen wegens gezondheidsredenen.

Wanneer ik het geheel van de geschiedenis rondom de gasfabriek enhet overlijden van Jan Somer overzie dan is er een aantal zakendie opvallen.
a. 3 januari 1900: Gerke Somer spreekt zich onomwonden uit tegende handlichting van zijn broer Gerrit Jan Somer.
b. 10 oktober 1900: Gerke Somer was niet aanwezig bij deboedelbeschrijving en had zijn zwager Geert Strating gemachtigdnamens hem te handelen.
c. 17 mei 1901: ook bij de akte van scheiding is Gerke Somer nietaanwezig en is zijn zwager opnieuw door hem gemachtigd en hijverklaart dat hij het hem toekomende bedrag inmiddels heeftontvangen. Deze scheiding vindt plaats in aanwezigheid van dekantonrechter uit Assen en de onroerende goederen zijn geschatdoor Hendrik de Vries, timmerman, Harco Winters, timmerman enTeunis Strating, houder van de Bank van Lening, als deskundigendaartoe door belanghebbenden benoemd en beëdigd door de heerRechter van het Kanton Assen en de heer Rechter van het KantonEmmen.

Al hoewel verder geen feiten bekend zijn ligt het voor de handvast te stellen dat Gerke Somer boos is over de ontwikkelingendie hebben plaatsgevonden. Hij had kennelijk voor zichzelf defunctie bij de gasfabriek in Coevorden gedacht. Het had m.i. ookvoor de hand gelegen. Waarom dit gebeurd is is onbegrijpelijk, temeer daar Gerrit Jan Somer nog geen 18 jaar was toen hijdirecteur werd en zo van het Gymnasium werd gehaald.
Gerke Somer had daarentegen een gedegen opleiding gehad in hetgasvak. O.a. in Almelo en Arnhem. Deze frustratie bij Gerke Somerwerkt dan kennelijk door in het niet aanwezig willen zijn bij denoodzakelijk wettelijke verplichtingen die moeten plaats vinden.Dit alles neemt niet weg dat Gerrit Jan Somer wel degelijkcapaciteiten bleek te bezitten voor het runnen van een gasfabriekhetgeen o.a. kan blijken uit zijn korte geschetstelevensloop.

HOME